Αναρωτηθήκατε ποτέ;

Πόσες φορές δεν έχουμε αναρωτηθεί γιατί η πίτσα είναι στρογγυλή, γιατί οι γενιές αλλάζουν κάθε 25 χρόνια; πώς αλλάζουν χρώμα τα μπιμπελό με την αλλαγή του καιρού;

Σε αυτά αλλά και σε άλλα πολλά θα δώσουμε απαντήσεις…


Γιατί η πίτσα είναι στρογγυλή;
 

Ο πρόγονος της πίτσας γεννήθηκε στην αρχαία Αίγυπτο, όπου ανακαλύφθηκε το ζύμωμα του ψωμιού. Ήταν ένα είδος στρογγυλής πίτας που στο σχήμα και στο χρώμα θύμιζε τον ηλιακό δίσκο. Ψηνόταν σε πυρωμένες πέτρες κι αργότερα στο φούρνο.

Και οι Έλληνες έτρωγαν ένα είδος στρογγυλής πίτσας που αποκαλούσαν μάζα, ενώ οι Ρωμαίοι μαγείρευαν πίτες ζυμαρικών που ονόμαζαν πλακέντα και όφα. Η τελευταία παρασκευαζόταν από κριθάρι και νερό. Στις θρησκευτικές τελετές των πρώτων χριστιανικών χρόνων χρησιμοποιούνταν άζυμα ψωμιά σε κυκλικό σχήμα.

Γύρω στο έτος 1000 άρχισαν να μιλούν για picea (ψωμί λεπτό και στρογγυλό, αρτυσμένο με λάδι ή λαρδί και βότανα). Λίγο αργότερα η λέξη picea έγινε πίτσα, αλλά το σημερινό κλασικό σχήμα της το οφείλουμε στους φουρνάρηδες της Νάπολης του 18ου και 19ου αιώνα καθώς και στην εισαγωγή της ντομάτας από την Αμερική.

Η στρογγυλή φόρμα με τα χοντρά και ανασηκωμένα άκρα επέτρεπε στην πίτσα να διπλώνεται σε τρίγωνο για να συγκρατεί τη στρώση της ντομάτας και να διατηρείται ζεστή, ώστε να την τρώει κάποιος στο δρόμο.

Γιατί οι γενιές αλλάζουν κάθε 25 χρόνια;

Πρόκειται για στατιστική σύμβαση. Τα 25 χρόνια επιλέχθηκαν ως η πιο πιθανή ηλικία του πρώτου τοκετού μιας γυναίκας. Ο αριθμός υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί στο μέσο όρο του πληθυσμού.

Φυσικά υπάρχουν πολιτιστικές και τοπικές διαφοροποιήσεις οι οποίες είτε αυξάνουν είτε μειώνουν την ηλικία της πρώτης εγκυμοσύνης, συντομεύοντας ή επιμηκύνοντας το χρόνο που μεσολαβεί από τη μια γενιά στην άλλη. Στην Ευρώπη αυτή η ηλικία είναι μεγαλύτερη και κυμαίνεται γύρω στα 29 χρόνια.

Τον υψηλότερο μέσο όρο έχει η Iρλανδία (30,2 χρόνων) και το χαμηλότερο η Aυστρία (27,8). Η Eλλάδα βρίσκεται κάτω από το μέσο, με ηλικία πρώτου τοκετού τα 28,4 χρόνια.

Πώς αλλάζουν χρώμα τα μπιμπελό και γίνονται "δείκτες καιρού";

Η βροχή και η υγρασία συνδέονται στενά. Ο θερμός αέρας, με υψηλή σχετικά υγρασία, ευνοεί το σχηματισμό νεφών και τις βροχοπτώσεις. Αντίθετα, όσο πιο ψυχρός είναι ο αέρας και όσο πιο περιορισμένη είναι η υγρασία τόσο πιο δύσκολος γίνεται ο σχηματισμός νεφών.

Τα μπιμπελό που γίνονται "δείκτες καιρού" -δεν τα βρίσκουμε εύκολα στην Ελλάδα- δείχνουν το βαθμό υγρασίας στην ατμόσφαιρα χάρη στην ιδιότητα του χλωριούχου κοβαλτίου με το οποίο είναι επιχρισμένα˙ αυτό παίρνει κόκκινο χρώμα όταν επικρατεί στην ατμόσφαιρα έντονη υγρασία και γαλάζιο όταν είναι ξηρή.

Είναι σαφές ότι αυτά τα ιδιόμορφα υγροσκόπια δείχνουν, αν και όχι με ακριβή τρόπο, ένα πραγματικό δεδομένο. Πάντως δεν μπορούν να προβλέπουν τον καιρό.

Τα μάτια αλλάζουν χρώμα κατά τη διάρκεια της ζωής μας;

Το χρώμα των ματιών μένει ουσιαστικά αναλλοίωτο. Μπορεί να αλλάξει μόνο τόνο.

Όσο μεγαλώνουμε -σε ηλικία εξήντα ή εβδομήντα χρονών-κι αν μάλιστα έχουμε μια ελαφριά ατροφία στην ίριδα, δηλαδή όταν μειώνεται ελάχιστα το τμήμα εκείνο της μεμβράνης του ματιού που βρίσκεται μπροστά από το φακό, το χρώμα των ματιών ξεθωριάζει.

Τα νεογέννητα δεν έχουν χρωματισμένη ίριδα, άρα αυτό που βλέπουμε ως χρώμα -από σκούρο γκρι έως γκριζογάλανο- δεν είναι άλλο από το βάθος των ματιών τους. Αποκτούν το τελικό τους χρώμα μεταξύ πέντε μηνών και ενός έτους.

Πώς γίνεται το "μαλλί της γριάς";

Για να φτιάξει κάποιος "μαλλί της γριάς" (το γνωστό λευκό ή χρωματιστό συννεφάκι που τυλίγεται γύρω από ένα καλαμάκι) χρησιμοποιεί κανονική ζάχαρη σε κόκκους, δηλαδή κρυσταλλική ζάχαρη. 

Κατόπιν χύνει μια μικρή ποσότητα ζάχαρης σε μια μεταλλική γαβάθα που έχει ζεσταθεί ομοιόμορφα και στροβιλίζεται με σταθερή ταχύτητα. Η θερμότητα προκαλεί αλλαγή στους κρυστάλλους της ζάχαρης, που χάνουν τη συνήθη δομή τους. Μετά από λίγο, σε θερμοκρασία 100-120 βαθμούς Κελσίου -ανάλογα με το βαθμό υγρασίας του περιβάλλοντος-, η ζάχαρη γίνεται μια άμορφη μάζα. Αυτή είναι η πρώτη μόνο φάση της μεταμόρφωσης. Αν η θερμοκρασία αυξηθεί περισσότερο η ζάχαρη θα γίνει καραμέλα, που όταν κρυώσει θα μοιάζει με γυαλί. Όμως χάρη στη φυγόκεντρο δύναμη του στροβιλίσματος της μηχανής η ζάχαρη μετατρέπεται από άμορφη μάζα σε νήμα. 

Δημιουργείται έτσι ένα ελαφρύ στρώμα που μοιάζει με μούσι και εφαρμόζει στα τοιχώματα του μετάλλου. Αυτό το ελαφρύ υλικό -που αποτελείται κατά 98% από αέρα- δεν είναι καθόλου σταθερό και τυλίγεται γύρω από το μπαστουνάκι. Πάντως στη ζαχαροπλαστική δεν υπάρχει "μαλλί της γριάς" ούτε ζάχαρη που "γνέθεται". Υπάρχει μόνο καραμέλα, ζάχαρη που έχει απλώς ζεσταθεί κι αφού κρυώσει πλάθεται σε σειρές σαν νήματα με τη βοήθεια χτενών ή κουταλιών. Χρησιμοποιείται για τις γαρνιτούρες και μπορεί, σε αντίθεση με το "μαλλί της γριάς", να διατηρηθεί.

Γιατί στον καθρέφτη οι πλευρές του ειδώλου είναι αντεστραμμένες;

Κι όμως, ο καθρέφτης δεν αντιστρέφει τις δύο πλευρές. 

Ας υποθέσουμε ότι στο απέναντι πεζοδρόμιο ένας άνθρωπος περπατάει μπροστά από ένα μακρύ καθρέφτη με κατεύθυνση προς τα δεξιά. Άραγε το είδωλό του περπατάει προς τα αριστερά; Προφανώς όχι. "Συμβαδίζει" κι αυτό μαζί του, πηγαίνοντας προς τα δεξιά. Στην πραγματικότητα, αυτό που κάνει ο καθρέφτης, το οποίο εξηγείται από το νόμο της αντανάκλασης, είναι να αντιστρέφει το εμπρός και το πίσω ή, ακόμα καλύτερα, το μέσα και το έξω. Θα το καταλάβουμε καλύτερα αν φανταστούμε ότι έχουμε στο πρόσωπο μια αποκριάτικη μάσκα. Τώρα, ας απομακρύνουμε τη μάσκα από το πρόσωπο και ας την αναποδογυρίσουμε, αντιστρέφοντας την "έξω" όψη με τη "μέσα" όψη. 
Μπορούμε να το πετύχουμε πιέζοντας τη μύτη και το σαγόνι προς την εσωτερική μεριά και τραβώντας τα αφτιά προς τα έξω. Τώρα η μάσκα θα κοιτάζει και πάλι προς το μέρος μας, έχοντας όμως όλα τα χαρακτηριστικά της ανάποδα: για παράδειγμα, η ελιά που ήταν στο δεξί μάγουλο είναι στα αριστερά και το καρούμπαλο στην αριστερή πλευρά του μετώπου βρίσκεται στη δεξιά. 
Το φαινόμενο οφείλεται στον τρόπο με τον οποίο ο καθρέφτης αντανακλά και διαθλά τις ακτίνες του φωτός. Όπως είδαμε, ο κάθετος καθρέφτης δείχνει τη δεξιά πλευρά αριστερή και το αντίστροφο, ενώ ο οριζόντιος καθρέφτης αντιστρέφει το πάνω με το κάτω, όπως ο υδάτινος καθρέφτης αντανακλά το τοπίο.

Γιατί το ψωμί μπαγιατεύει, ενώ τα μπισκότα όχι;
 

Το ψωμί, τα μπισκότα και οι τούρτες διαφέρουν σημαντικά ως προς τη σύστασή τους, συνεπώς συμπεριφέρονται διαφορετικά όταν έρθουν σ' επαφή με τον αέρα.

Τα μπισκότα περιέχουν 2-3% νερό, γι' αυτό τείνουν να το απορροφούν απέξω, επειδή η συνταγή επιβάλλει την παρουσία μεγάλης ποσότητας ζάχαρης που τραβά νερό. Το ψωμί, αντίθετα, περιέχει μια προκαθορισμένη ποσότητα νερού, περίπου 30% για κομμάτια μικρότερα του ενός κιλού και μέχρι 40% για κομμάτια μεγαλύτερα του ενός κιλού.

Η απουσία ζάχαρης καθώς και το υψηλό ποσοστό νερού που περιέχει συνεπάγεται ότι το ψωμί χάνει νερό και ξεραίνεται. Το ψωμί όμως μπαγιατεύει ακόμα κι όταν διατηρείται σε συνθήκες κατά τις οποίες δε χάνει νερό. Αυτό οφείλεται σε αλλοιώσεις της δομής του αμύλου που υπάρχει στη φαρίνα.

Γιατί τα αβγά έχουν ωοειδές σχήμα;

Το σχήμα των αβγών, μια σφαίρα με επιμήκεις πόλους, έναν  αμβλύ κι έναν οξύ, είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας σχηματισμού τους. O κρόκος, που είναι στρογγυλός, σχηματίζεται μέσα στην ωοθήκη˙ στη συνέχεια κυλά στον ωαγωγό, όπου ολοκληρώνεται ο σχηματισμός του αβγού.

Η κίνηση καθορίζεται από τη συντονισμένη δράση των μυών του ωαγωγού. Οι εξωθήσεις διαρκούν σχεδόν μία μέρα και υποβάλλουν το αβγό σε υψηλές πιέσεις, οι οποίες αλλοιώνουν το σχήμα του.

Στο τέλος αυτής της διαδικασίας το κέλυφος είναι σκληρό και αναλλοίωτο και διατηρεί το σχήμα του ακόμα και μετά την έξοδο του αβγού από τον ωαγωγό. Δεν ισχύει το ίδιο για τα αβγά των ερπετών, τα οποία έχουν πιο ελαστικό κέλυφος και ανακτούν το σφαιρικό τους σχήμα μετά την ωοτοκία.

Αλλά και τα αβγά των πουλιών δεν έχουν όλα το ίδιο ωοειδές σχήμα. Στο φυσιολογικό παράγοντα προστίθενται και εξελικτικές πιέσεις. Tο θαλασσοπούλι ούρια, που χτίζει τη φωλιά του στα βράχια, γεννά αβγά που διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τη διάμετρο των πόλων τους.

Xάρη σ' αυτό το σχήμα όταν το αβγό κυλά δεν κινείται σε ευθεία γραμμή, κινδυνεύοντας να πέσει στη θάλασσα, αλλά διαγράφει έναν τέλειο κύκλο και επιστρέφει στην αφετηρία του.

Γιατί στη φωτιά αλλάζουν χρώμα τα πράγματα; 

Το χρώμα ενός αντικειμένου εξαρτάται από το ποιες συχνότητες φωτός ανακλά. Αν, όπως το γρασίδι, ανακλά το μήκος κύματος που αντιστοιχεί στο πράσινο, τότε το βλέπουμε πράσινο.

Όμως υπάρχει και εκπομπή ακτινοβολίας, η αποκαλούμενη του "μέλανος σώματος", σε όλες τις συχνότητες, η οποία εξαρτάται από τη θερμοκρασία. Ένα σώμα όταν θερμαίνεται στους 100° εκπέμπει μόνο υπέρυθρες ακτίνες, ένα μέταλλο όταν πυρακτώνεται εκπέμπει στους 100° τη συχνότητα του κόκκινου, ενώ στους 2.000° εκπέμπει κόκκινο, κίτρινο και λίγο πράσινο.

Υπάρχουν και χρώματα που οφείλονται στο φθορισμό. Το σώμα απορροφά ένα είδος ακτινοβολίας και εκπέμπει ένα άλλο. Η απορρόφηση ενέργειας κάνει τα ηλεκτρόνια να μεταπηδούν σε μια εξωτερική τροχιά. Όταν επανέρχονται στην προηγούμενη τροχιά τους εκπέμπουν μια χαρακτηριστική ακτινοβολία.

focusmag.gr